2.1 Introductie
Introductie
"Als je de manier waarop je naar dingen kijkt verandert, veranderen de dingen waar je naar kijkt." Wayne Dyer
Er zijn twee 'soorten' mensen. Hoofdmensen en Hartmensen. Hartmensen verschillen van Hoofdmensen in dat zij naast, of eigenlijk: boven, de 'wereld van het hoofd' de positieve invloed en autoriteit van het hart erkennen en nastreven. Voor Hartmensen is het hart De Grote Baas en is het hoofd 'slechts' de operationele manager. En ja, ik beschouw Hartmensen als evolutie van, of zo je wilt: als 'hogere soort dan', Hoofdmensen...
Op dit moment lijkt heel Nederland in de ban van het boek WIJ ZIJN ONS BREIN van 'neuro-calvinist' Dick Swaab. Inderdaad een groots werk, en dat meen ik, dat echter is gebaseerd op aannames en, moet ik zeggen, op een geloofsovertuiging, die neerkomt op biologisch mechanistisch determinisme. Met een beperkt, donker en deprimerend mensbeeld als gevolg. Het boek is ook een zoveelste uiting van een grote behoefte om 'de mens' inclusief onszelf te begrijpen, te doorgronden maar vooral te verklaren en te (kunnen) beheersen. Samen met o.a. Alva Noë* zeg ik echter tegen Swaab cum suis: "er is niet iets in ons binnenste, in de hersenen, dat voor ons denkt, voelt en ziet; (bewust)zijn, mens zijn, is niet iets dat we ondergaan: het is iets dat we doen!" En dan is natuurlijk meteen de hamvraag: wie is dan die 'we'? Ik noem 'we' in dit boek 'ons hart', en zeg er meteen bij dat ik zeker niet bedoel dat wij alleen maar ons hart zijn. Maar zonder ons hart zijn we zeker 'alleen maar ons brein'... En in dat opzicht heeft Swaab wel een punt: steeds meer mensen lijken er voor te kiezen om 'alleen maar hun brein' te zijn.
Tijdens zijn Volkskrant-theatertournee in 2014, bij de introductie van zijn nieuwe boek, viel Midas Dekkers mij op zijn geheel eigen wijze bij. Dekkers: "Nederland heeft zich door neuroloog Dick Swaab en diens bestseller 'Wij zijn ons brein' compleet in de maling laten nemen. 'Tjongejongejonge, wat zijn jullie erin gestonken. On-ge-lo-fe-lijk. Het leven is in essentie niks anders dan stoffen uit de buitenwereld die onze ingewanden ingaan en transformeren tot energie, waarna we het restant afscheiden. 'Overal in onze darmen zitten zenuwcellen die precies weten hoe zij het beste kunnen omgaan met binnenkomend voedsel en die direct in de gaten hebben wanneer iets bedorven is. Dan wordt dat hatsekiedee door middel van diarree geloosd.
'graphic
Van de hersens gaan verschillende grote en lange zenuwen je lichaam in om bevelen te geven aan onze darmen. Maar wanneer die worden doorgeknipt, blijven de ingewanden het keurig netjes doen. Volautomatisch. De darmen hebben onze hersens absoluut niet nodig. Het is precies andersom: onze hersens kunnen onmogelijk zonder de darmen. Regelen die de voortdurende energietoevoer niet, dan kan ons brein het schudden. Ik zeg: wij zijn onze darmen. Die hersens... ach, een heleboel mensen schijnen prima zónder te kunnen" aldus Midas Dekkers.
Natuurlijk kennen we dat stukje van de mens-puzzel, 'het hart', al heel lang. Maar we zijn het wetenschappelijk verloren: 'de wetenschap' heeft het hart functioneel ingedeeld in de puzzel 'mens' en ook al hebben we zeker een hart nodig, heeft 'de wetenschap' bepaald dat niet ons hart ons maakt tot wie we zijn... Nee, daarvoor moet je volgens diezelfde rationele wetenschap anno 21ste eeuw in het brein zijn. In april 2014 zet de Hersenstichting Nederland op Facebook een reclametekst voor het Omroep MAX programma 'Geef om je Hersenen' met de volgende tekst: "Zonder hersenen ben je niets. Ze bepalen wie je bent, wat je doet, voelt en hoe je denkt. Fascinerend, maar ook ontzettend kwetsbaar.", en dat zijn de mensen die het zouden moeten weten... Alle antwoorden op de vraag 'wat maakt ons mens?' worden overwegend alleen nog maar gezocht in dat brein, in die hersenen. Mede omdat het brein het enige orgaan is dat wij (nog) niet kunnen transplanteren, zo is een argument, moet het antwoord uitsluitend daar gezocht worden...  Het brein is de lantaarnpaal van Swaab's c.s. geworden:
Tijdens zijn nachtelijke ronde ziet een politieagent een dom blondje onder een lantaarnpaal zoeken. Hij vraagt haar waarnaar ze op zoek is. "Mijn sleutelbos, agent", antwoordt het meisje. "Waar ben je die precies verloren?", vraagt de agent. Het domme blondje vertelt hem: "Verderop, in de buurt van de fontein." "Waarom zoek je dan hier onder de lantaarnpaal?", wil de agent weten. "Nogal logisch," zegt het blondje, "hier is toch veel meer licht?!"
Intussen onthult dezelfde technologie die de neurowetenschappers inzetten om hun vooringenomen overtuigingen en dogma's te 'bewijzen', dat die oude Egyptenaren vroeger gelijk hadden, en de Aziaten nu nog steeds, en alle gewone mensen-zoals-u-en-ik in onze ervaring, dat het hart het werkelijke centrum (hart) van elk levend wezen is, en dus ook van de mens... De technologie onthult neurocellen van het hart die samen ook wel 'het hartbrein' worden genoemd; de uitstraling van een elektromagnetisch veld van het hart dat meer dan 60 keer groter is dan dat van het hele brein; de magnetische component van het hart die ruim 5000 keer groter is dan die van de hersenen... De 'mainstream' wetenschap kan er niets mee omdat het niet in hun huidige vooringenomen hersenkundige modellen, hun paradigma, past.
Dit boek is niet alleen een weergave van de consequenties van die nieuwste ontdekkingen over het hart. Het gaat mij er vooral ook om het hart de plek terug te geven die het hart al duizenden jaren had, en op bepaalde plaatsen in de wereld nog steeds heeft; het herstellen van de rechtmatige plek van het hart in de hiërarchie van elk levend wezen en dus ook van het mens-zijn. En dat heeft ook enorme gevolgen voor hoe we tegen bepaalde zaken aankijken, zoals tegen hersenkunde. Er is niets mis met hersenkunde zo lang het verbonden is en blijft met alle andere 'kunden'. Ook daar zal dit boek een boekje over open doen. Leonardo da Vinci zei het als volgt: "Leer hoe je moet kijken. Realiseer je dat alles met al het andere is verbonden." En zo is het.
Wij zijn ons Hart brengt een simpele boodschap over herstel van de juiste verhouding tussen de hersenen en het hart. En ja, nu we zelfs wetenschappelijke bewijzen hebben voor het belang van ons hart in het geheel van wie wij kunnen(!) zijn, en wetenschappelijk hebben aangetoond dat bijvoorbeeld (wat we) bewust denken grote veranderingen in ons lichaam, tot zelfs in ons DNA**, veroorzaakt, is de stelling 'wij zijn ons brein', en het hart daar geheel buiten houden, slechts houdbaar voor de 'hartelozen' onder de mensen...
Een van de belangrijke inzichten die Anneke van der Plaats in haar lezingen over 'de wondere wereld van de dementie' deelt is dat wij allemaal denken dat we allemaal hetzelfde brein hebben; dat we allemaal op dezelfde manier denken. En dat klopt minstens op het niveau dat de meeste mensen daar nooit over nadenken. Ze nemen dat jouw-brein-is-mijn-brein klakkeloos aan. De nuance is dat dit vooral een aangeleerde aanname is en dat er daar tegenover vele professionals zijn, bijvoorbeeld in de reclame en in de politiek, die juist heel precies weten hoe je zoveel mogelijk verschillende mensen toch zoveel mogelijk hetzelfde kunt laten denken, beperkt tot het denken-in-het-hoofd...
Met dit boek wil ik het grotere plaatje van wie wij kunnen zijn neerzetten: het lichaam, de hersenen, het hart én de eigenaar daarvan. En hoe deze zich tot elkaar verhouden. Simpel. Ik schrijf vooral voor wie nog niet intuïtief aanvoelen dat de eenzijdige en zelf vervullende profetie van 'wij zijn ons brein' en de beperking daarbij tot onze hersenen inderdaad nooit het hele verhaal kán zijn, en voor wie ambieert om de innerlijke wijsheid te hervinden om het defaitisme in dat eenzijdige plaatje als illusie te doorzien. En voor wie de pijn van de harteloosheid van het mechanische mensbeeld ervaart en voor wie de verering van het brein als oorzaak én gevolg van het mens-zijn tegen de borst stuit.
Met het Hartmens™ model dat in dit boek wordt geïntroduceerd kunnen Hoofdmensen én Hartmensen op een pijnlijk duidelijke manier hun verschillende keuzes maken. In de zorg, in het werkgeverschap en in de manier waarop 'organisaties' naar mensen willen kijken. In overheid én in burgerschap; in politiek. In alles wat je zelf of iemand anders doet kan het Hartmens™ model helpen die keuzes en dat gedrag te begrijpen; te plaatsen of zelfs te beteren. En vooral ook hoop ik dat het Hartmens™ model troost én nieuwe kansen kan bieden voor mensen. Bijvoorbeeld omdat iemand die dement wordt en wiens hersenen niet meer goed werken daardoor niet minder mens is geworden omdat een goed hart nooit dement wordt. En dát hart is die mens, wat wij in ons eigen hart ook wel weten.
_____________________________________________
*Amva Noë, Wetenschapper, Filosoof, hoogleraar Neuroscience Berkeley University (California)
** Epigenetics