Aandacht, vooral de onbewuste soort, is zeker op
niveau #1 t/m 3 een reactie op iets dat zich buiten het gewone, ordelijke,
'geautomatiseerde' voordoet. Je stapt met je blote voet op een
punaise: aandacht. Uit de keuken hoor je een schelle gil van je
vrouw: aandacht (ze zag een spin). Tijdens een vergadering begint
een collega ineens tégen te werken: aandacht. Zowel de
aandacht zelf als de aandachtiger reacties die daarop volgen
zijn reactief. Het zijn de omstandigheden die deze aandacht
veroorzaken en sturen. Hoe aandachtig de reactie ook kan zijn, deze
reacties zijn volledig 'automatisch' en gebeuren onbewust. Voor
Hoofdmensen kan het echter aanvoelen of deze aandacht heel bewust
is. Aandacht is in feite een signaal dat iets op een hoger niveau
wordt afgehandeld dan het niveau waarop het eigenlijk speelt.
Lichamelijke pijn (niveau 1) vraagt een reactie op bijvoorbeeld
veiligheid niveau 2.
Voor echte bewustwording (lees: bewust wording,
letterlijk dus het 'worden van bewustzijn') is het actief richten,
of besteden, van aandacht nodig. Dit vermogen om aandacht te
richten als actie (in plaats van als reactie) wordt door het hart
ontsloten en is bijvoorbeeld de basis voor o.a. meditatie,
inclusief mindfulness. De internationaal bekende medicus en
mind-body expert Deepak Chopra maakt het duidelijk met een simpel
tekeningetje waarin hij de onbewuste reactieve aandacht
(mind fullness; vol hoofd) tegenover de bewuste gerichte
aandacht (mindfulness) zet:
Binnen de beperkte wereld van Hoofdmensen kan
aandacht nooit tot meer leiden dan het door het Ego 'bewust'
beleven van de interne, rationeel geconstrueerde wereld. Het kan
lijken alsof de aandacht zich ook uitstrekt over zaken buiten dat
Ego, maar dat komt omdat voor Hoofdmensen alles wat als 'buiten'
wordt ervaren een projectie is van de eigen interne interpretatie
van de wereld. Bewustzijn, en ook bewust zijn, is alleen mogelijk
onder controle van niveau 4, het Hart.
Dr. C. George Boeree publiceerde in 2006 "The
Ultimate Theory of Personality" en gebruikte daar een plaatje
(hiernaast) om Bewustzijn (i.r.t. persoonlijkheid) weer te geven,
en dat plaatje sluit opmerkelijk goed aan op het Hartmens
model:
Wanneer we proactief, en dus bewust, vanuit het
hart (niveau 4) aandacht richten, of aandacht 'besteden', aan een
heel bepaald iets dat zich voordoet in het nu, dan opent dat de
'bewustwording'. Het fascinerende is nu dat het 'uitschakelen' van
niveaus 1 t/m 3, en dan doel ik in het bijzonder op het
uitschakelen van de mogelijkheid dat er vanaf die niveaus aandacht
gevraagd wordt, dat dan de vruchtbare omstandigheden ontstaan voor
bewustzijn; door gerichte aandacht. Daarom ook zijn de mondaine
instructies voor meditatie: neem een bepaalde, comfortabele houding
aan (niveau 1, lichamelijk OK), kies een veilige plek waar je
ongestoord kunt zijn (niveau 2: veiligheid en sociaal check) en
kies proactief en bewust deze gedachten, bijvoorbeeld 'observeer de
gedachten in je hoofd' waarmee de automatische processen (op niveau
3) door kunnen gaan maar geen aandacht/actie vragen. Hiermee wordt
toch een situatie geschapen waarin gebeurtenissen op een lager
niveau, hier 3, een reactie lijken te vragen op niveau 4, en zo
ontmoet de stoffelijke mens de geestelijke mens, de stoffelijke
mens ontmoet zijn ziel, en dit gebeurt door het Hart, niveau
4.
Een interessant fenomeen is dat het 'richten van
aandacht' op niveau 4 holistisch is, vooral een zaak van verbreden,
van openstellen, terwijl dezelfde 'oefening' op lagere niveaus
juist een zaak van versmallen (focussen) en uitsluiten (van andere
zaken) is. Maar ik moet oppassen dat ik niet ga proberen uit te
leggen hoe zout smaakt.
Op 7 juli 2012 signeerde een internationale groep
wetenschappers bestaande uit prominente cognitive neuroscientists,
neuropharmacologists, neurophysiologists, neuroanatomists en
computational neuroscientists in Cambridge de 'Verklaring over
Bewustzijn' (The Cambridge Declaration on Consciousness) waarin
staat dat, naast de mens, dieren over bewustzijn in aandacht
beschikken, net als mensen. Een hoopvol eerste
stapje...
1. Omslag
